Eski kültürlerde rüya

Eski Yunan mitolojisinde ise Hypnos’un (uyku) ve Nyx’un (gece) oğlu Morfeus “düş”leri ifade etmektedir; kendisine uçma ve aynı anda her yerde olabilme olanağını sağlayan kanatlarını hızla, fakat sessizce çırparken temsil edilir. Uykuda olan insanları bir haşhaş çiçeğiyle okşayarak onların rüya görmesini sağlar. Ölümlüleri ve sırları açıklama üzere gönderilir. Morfeus uykuda ifşa olan “biçim”i ifade eder, çünkü arzu ettiği biçmi alabilen bir varlıktır. Gece vakti bir tür yolcu sayılabilecek uykudaki kişi yeraltı âlemindeki nehirlerden Styx’in veya Mnemosyne nehrinin (hatırlamayı sağlayan) ya da Lethe nehrinin (unutmaya neden olan) sularından içebilir ve Hypnos bıraktığında kişi uyanır. Başka bir eski Yunan mitolojisine göre’de rüya ilahı Oneiros’tur, günümüze diğeri kadar ünlü olarak gelmemiş olsada, adı, “rüya” anlamına geldiğinden, rüya terminolojisinde sıkça kullanılmıştır.

Eski Yunan mitolojisinde rüya ile ilgilenmiş ünlü isimlerden biri ise tıbbın babası olarak bilinen İyonyalı hekim Hipokrat’tır (d. M.Ö. 460 – ö. M.Ö. 377). “Uyku hali vasıtasıyla insan vücudundaki hastalıkları önceden bilme” ya da “Hipokrat’ın Sağlıkbilgisi Kitabı” adlı çalışması görülen bazı rüyaların çeşitli hastalıklar ile ilgili olabileceği düşüncesi üzerine kuruludur. Hipokrat’a göre rüyalar kişinin sağlık durumunu önceden haber verici nitelikte olabilmekteydi. Hipokrat ayrıca “rüya anahtarları” denilen sembolik kalıplarla kodlanmış olduğu düşünülen rüyalardaki verilerin haberci değerleriyle ilgili rüya tabirleri üzerinde çalışmıştır. Rüyalar hakkında yapılan başka bir çalışma ise Aristo’nun “Rüyalar” isimli kitabıdır. Antik çağda rüyaların tabir edilmesi konusunda en tanınmış isimlerden biri oniromansi uzmanı Efes’li Artemidorus’tur.

(395–423) Honorius ve Arcadius döneminde yaşamıştır, eserler vermiş olan Romalı dilbilgisi uzmanı ve neoplatonist filozof Ambrosius Theodosius Macrobius çalışmasında rüyaları şöyle sınıflandırmaktadır:
İnsomnium: Korku, kaygı gişbi manevi hallerle ilgili veya yemek, içmek yoluyla vücuda alınan maddelerden kaynaklanan rüyalar.
Visum ya da phantasma : Yarı-uyku rüyaları.
Oraculum: Kehanete ilişkin rüyalar.
Visio: İlahî kaynaklı rüyalar.
Somnium: Bilmecemsi rüyalar.

Papalığın 590’da rüyaları ilahî ve şeytani olarak ayırt etmesinden sonra oniromansi yasaklanmıştır. Kimi araştırmacılara göre, bu ayrımın aşılmasında 12. yy.’daki bir Cistercian keşişi olan Alcher de Clairvaux tarafından kaleme alınan « Ruh ile Can » (Liber de spiritu et anima) adlı eser bir dönüm noktası olmuştur. Bu eserde rüyalar Macrobius’un sınıflandırmasına benzer şekilde şöyle sınıflandırılmıştı:
İnsomnium : Hiçbir yararı olmayan alelade rüya.
Phantasma: Uykunun ilk evresinde ya da uyku-uyanıklık arasında görülen hayali görüntüler ve kabuslar.
Oraculum: Tanrı tarafından vazifelilere gönderilen rüya.
Visio: Açık peygamberane rüya.
Somnium : Yorum gerektiren rüya.